 |
|
SỎI MẬT LÀ GÌ?
Sỏi mật phổ biến hơn chúng ta nghĩ…tuy nhiên trong nhiều trường hợp người ta không để ý đến , vì chỉ 20% trường hợp là có triệu chứng bệnh. Triệu chứng bệnh của sỏi mật thường yên lặng và lu mờ , đôi khi có đau quặn bụng , có rối lọan chức năng túi mật , gan , tụy …đòi hỏi phải chẩn đóan chính xác , có khi cần phải điều trị.
 |
 |
| Sỏi mật | Hình sỏi mật trên màn hình siêu âm |
Vị trí và chức năng của túi mật
Túi mật nằm ở góc trên , bên phải bụng , phía dưới gan.Chức năng của túi mật là chứa mật tạo ra từ tế bào gan , từ đó đưa mật đến tá tràng , ruột non để tiêu hóa thức ăn.
Tại sao chức năng dự trữ của túi mật lại quan trọng?
Gan của chúng ta mỗi ngày tạo ra 1 lít mật , mật này cô đặc và dự trữ trong túi mật. Để tiêu hóa thức ăn , chúng ta không chỉ nhai , dịch vị …mà còn cần acid mật đặc biệt. Thức ăn mỡ để tiêu hóa còn cần có lượng mật thích hợp , vì vậy ,mật co bóp để đẩy mật vào ống mật , xuống tá tràng …tiêu hóa. Mật gồm có acid mật , cholesterol , sắc tố , protein , lecithin , muối và nước.
 |
Đường mật và túi mật |
Sỏi mật phát triển như thế nào?
Câu trả lời rất đơn giản: do sự mất cân bằng các thành phần của mật , điều này có thể do nhiều nguyên do:
_Mất cân bằng trong việc sản xuất hoặc vận chuyển mật trong gan , nơi mà mật được tạo thành.
_Ăn quá nhiều thức ăn béo
_Mất cân bằng về khả năng cô đặc hay pha trộn của túi mật
_Mất acid mật do nhiều nguyên nhân
_do bẩm sinh
Một hậu quả có thể có của rối lọan này là sự tích tụ của crystal trong túi mật, những tinh thể crystal cholesterol này sẽ lớn dần qua tháng năm , mà điều này chúng ta không nhận thấy được. Khi nào túi mật không thể co bóp , khi sỏi làm nghẽn túi mật hay đường mật , lúc đó mới có cảm giác đau.
Người nào có nguy cơ phát triển sỏi mật?
Những người ăn chế độ ăn nhiều calories , đặc biệt nhiều mỡ .
Sỏi mật được thành lập khi nồng độ cholesterol cao trong mật không cân bằng với sự tiết acid mật. Acid mật có thể bị mất đi do bệnh đường ruột mãn tính.
Những nhóm người sau đây có nguy cơ phát triển sỏi mật:
_Béo phì
_ Rối lọan chuyển hóa
_Tiểu đường
_Bệnh gan mãn tính
_Bệnh đường ruột
Cũng có thể tăng nguy cơ sỏi mật trong thời gian thai kỳ do các nguyên nhân sau đây:
_Thay đổi về hormon
_Giảm khả năng co bóp của túi mật do kích thước của thai
Vì vậy thấy rằng phụ nữ có sỏi mật nhiều hơn nam
Có nhiều lọai sỏi mật ?
Tùy thuộc vào bản chất của sự rối lọan sản xuất dịch mật mà sỏi của bệnh nhân có thành phần khác nhau. Trong nhiều trường hợp , thành phần chính của sỏi là cholesterol .Tuy nhiên ở một số bệnh nhân có thể thay đổi thành phần chẳng hạn như sắc tố , muối , dịch tiết , protein …..Có nhiều lọai sỏi mật : sỏi cholesterol , sỏi hổn hợp , sỏi sắc tố…Tùy lọai sỏi , cách điều trị có thể khác nhau.
Điều trị sỏi mật như thế nào?
Điều trị tùy thuộc thành phần sỏi và mức độ trầm trọng của bệnh . Có nhiều cách điều trị sỏi mật : dùng thuốc , dùng sóng rung động , phẫu thuật, chế độ ăn. Chúng ta phải xem xét , nếu sỏi yên lặng không triệu chứng thì không điều trị , chỉ điều trị khi sỏi có triệu chứng . Tuy nhiên sỏi ống mật phải điều trị không cần có triệu chứng.
Thuốc uống điều trị sỏi mật
Chủ yếu để đẩy lùi quá trình thành lập sỏi. Acid mật , thành phần quan trọng của mật , được sản xuất bởi gan để nhủ tương hóa cholesterol , làm cho nó dễ hòa tan hơn . Một lọai acid mật ursodeoxycholic acid (UDCA) có thể lọc được tinh thể cholesterol crystal làm hòa tan sỏi , vì vậy nó được dùng điều trị sỏi mật.
Những sỏi thành phần chủ yếu là cholesterol thì thích hợp cho việc điều trị bằng thuốc , những sỏi này có rất ít hoặc không có calcium , vì vậy không thấy được trên phim X quang mà thấy được trên siêu âm.
Điều kiện để dùng thuốc uống trị sỏi mật:
_Sỏi không lớn hơn 10mm
_Thể tích của tất cả sỏi trong túi mật không lớn hơn 1/3 thể tích túi mật
_Chức năng túi mật còn tốt
_Ống dẫn mật không bị nghẹt
_Bệnh nhân không đang dùng thuốc giảm mỡ, thuốc dạ dày
Nên uống thuốc vào buổi chiều , vì buổi tối gan thường sản xuất ra dịch mật làm thúc đẩy quá trình tạo sỏi. Bệnh nhân khi có đau bụng , sốt , ớn lạnh , nước tiểu sậm màu nên lập tức tìm gặp bác sĩ.
Điều trị sỏi mật bằng thuốc có thể kéo dài từ 3 tháng ---- 2 năm , khả năng thành công 40---70%. Phụ nữ phải tránh có thai trong khi dùng thuốc.
Điều trị sỏi mật bằng cách bắn sỏi
Bắn sỏi mật ngòai cơ thể (ESWL) được sử dụng từ năm 1985. Phương pháp này được giới thiệu đầu tiên năm 1980 để điều trị sỏi thận. Mục đích của phương pháp này là làm giảm kích thước của sỏi mà không cấn can thiệp phẫu thuật. Kỹ thuật này thích hợp cho sỏi mật đơn độc hay sỏi kẹt trong ống mật mà không thể lấy ra bằng phương pháp nội soi.
Tuy nhiên phương pháp bắn sỏi còn có hạn chế , vì chỉ sử dụng cho một số bệnh nhân sau:
_Sỏi đơn độc , không phải là sỏi canxi , nhỏ hơn 2 cm đường kính
_Chức năng đông máu bình thường
_Không có hiện tượng viêm túi mật hoặc tụy
_Không dùng cho phụ nữ có thai
Sau khi bắn sỏi có thể dùng UDCA để hòa tan sỏi vụn , bệnh nhân có thể khỏi bệnh hòan tòan sau vài tháng , tỉ lệ thành công khỏang 60---90%
Điều trị sỏi mật bằng phẫu thuật
Phẫu thuật điều trị sỏi mật là phẫu thuật thông thường và an tòan. Tuy nhiên ở một số bệnh nhân vẫn có thể có biến chứng. Khỏang 25% bệnh nhân vẫn còn triệu chứng khó chịu sau phẫu thuật. Nên điều trị sỏi mật bằng phương pháp bảo tồn , chỉ khi những phương pháp trên thất bại thì phẫu thuật là phương cách sau cùng.
Ngày nay có thể lấy sỏi mật bằng thủ thuật nội soi , nhờ vậy tránh được cho bệnh nhân cuộc phẫu thuật lớn và rút ngắn thời gian nằm viện
Với sỏi nằm ở ống mật , người ta thường lấy ra bằng kỹ thuật nội soi.
Sỏi mật có thể tái phát? Làm sao ngăn ngừa?
Một vấn đề lớn là sau khi điều trị hết sỏi mật thì lại tái phát sỏi khác. Hiện tại chưa có cách để ngăn chận tái thành lập sỏi. Sỏi mật được thành lập là do mất cân bằng về chuyển hóa trong gan. Nghiên cứu thấy rằng khỏang 30---50% bệnh nhân sẽ có tái phát sỏi sau điều trị trong vòng 5 năm . Tuy nhiên một số rất ít mới có phát triển biến chứng đau.
Vì vậy có thể duy trì điều trị UDCA trong vòng 3---6 tháng sau khi điều trị hết sỏi mật
Chế độ dinh dưỡng sau đây giúp ngăn ngừa tái phát sỏi mật:
_Tránh để tăng cân
_Giảm chế độ ăn nhiều cholesterol
_Chia ra nhiều bữa ăn nhỏ , ăn nhiều lần trong ngày
_Ăn nhiều rau quả , chế độ ăn nhiều chất xơ